Uluay Koçak GÜVENER
İmar ve Şehircilik Dairesi Başkanlığı
Şehir Planlama Şube Müdürlüğü
Proje Yönetim Merkezi
Yüksek Şehir ve Bölge Plancısı
Bursa’nın geleceğinin şekillendirileceği; üst ölçekli plan kararlarının gelişen ve değişen şartlara göre yeniden oluşturulması gerekliliği ortaya çıkmış Bursa’nın stratejik kararlarının belirleneceği 1/100000 ölçekli Bursa İl Çevre Düzeni Planı çalışmaları, 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunun 6.maddesine göre Bursa Büyükşehir Belediyesi ve Bursa İl Özel idaresinin arasında imzalan protokolle iki kurumun meclis kararlarıyla başlamıştır.
Çevre Düzeni Planları kentlerin öncelikleri ile birlikte gelecek vizyonunu belirleyen, gelişimini yönlendiren, hangi eşiklerin aşılamayacağının, kentin hangi ekonomik sektörlerde nasıl gelişeceğinin ve sürdürülebilirliğin yol haritasının çizildiği ve programlandığı ortak akıl ürünü planlar olarak değerlendirilmiştir.
Yürürlükte olan 1998 tarihle Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından onaylı 2020 yılı Bursa Çevre Düzeni Planının güncelliğini yitirmiş olması,
Bursa’nın gerek dünya gerekse Türkiye’deki değişimler çerçevesinde yeniden vizyon belirlemeye olan ihtiyacı;
Bursa’nın ekonomik gelişim sürecinde sektörel hedeflerindeki değişimin yeniden değerlendirilmesine olan ihtiyaç
Planlama gündeminde yaşanan değişimler ile yasal mevzuatta ve onay mercilerinde değişikliklerin olması
Yeniden bir üst ölçekli plan yapma ihtiyacını doğurmuştur.
1/100.000 Ölçekli Bursa İl Çevre Düzeni Planı ile ilgili Nisan 2011 tarihinde çalışmaları başlayan planın bilimsel bir zeminde yürümesi için İstanbul Teknik Üniversitesi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Uludağ Üniversitesi ve İstanbul Şehir Üniversitesi’nden 60 akademisyenin danışmanlığında yürütülmüştür. Bölgesel Değerlendirme, Doğal Yapı, Konut ve Sosyal Donatı Alanları, İmalat Sanayi ve Madencilik, Ulaşım-Lojistik-Teknik-Altyapı, Ticaret ve Hizmetler, Kültür Varlıkları ve Tarihi Mirasın Korunması, Sosyo-Ekonomik Yapı ve Mekansal Yapı Çözümlemeleri ana başlıkları çerçevesinde sektör grupları oluşturulmuş ve gruplar sektörel analiz çalışmaları yapılmıştır.
Bursa Büyükşehir Belediyesi, İmar ve Şehircilik Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülen 1/100.000 Ölçekli Bursa İl Çevre Düzeni Planı çalışmalarının tüm süreci, başından sonuna kadar Katılımlı Planlama yaklaşımı ile sürdürülmüştür. Planın ana esasını oluşturan katılımcılık anlayışının amacı plan sürecine Bursa’nın önemli kurum ve kuruluşlarının yanı sıra, şehrin bütününün sürece dahil edip, planda aktif rol almalarını sağlamıştır.
Bursa ilinin küresel, ülkesel ve bölgesel yeri tartışılarak; ekonomik,sosyolojik kültürel açıdan durumu değerlendirilmiş, katılımcılar ilgili oldukları alanlara göre Bursa ilini bütünsel olarak değerlendirmişlerdir.
1/100000 ölçekli Bursa İl Çevre Düzeni Planı Stretejik Mekansal Planlama yaklaşımı ile benimsenen katılımcı planlama yönetimi benimsenmiş bir çalışmadır.
Kentte yer alan çeşitli kesimlerin (aktörlerin) katılımına olanak sağlayan,
Müzakereci,
Vizyon oluşturan,
Eyleme (Projelere) Yönelik Olan,
GZFT analizi ile planlama alanının ve etkisinde olduğu bölgenin sorun ve potansiyellerini, böylece rekabet edebilirliğini ortaya koyan,
Alt ölçekli planlara yol gösterici niteliğe sahip olan,
Mekansal ve mekansal olmayan etmenleri barındıran
Sadece plan içeriğinin değil, karar alma-uygulama-izleme-değerlendirme aşamalarının da tasarımını amaçlayan
Bütüncül bir yaklaşımdır.
Bu model ile Türkiyede bir ilk model olmuştur.
Bursa`nın sorunları, güçlü yönleri ve potansiyellerinin irdelenmiş, 700’e yakın kurum, kuruluş, sivil toplum örgütleri ve özel sektör temsilcilerine ulaşılmıştır.
1/100000 ölçekli Bursa İl Çevre Düzeni Planı Odak Grup ve Çalışma Grup Toplantılarına 500’ü aşkın kurum, kuruluş, sivil toplum örgütleri, odalar, özel sektör temsilcilerinden kişiler katılarak Bursa’yı sektörel yönden mercek altına aldılar. Bursa şehrinin bölgesel, ülkesel ve küresel değerlendirmesinin yapıldığı, doğal yapısının incelendiği, ticaret ve hizmetler, sanayi, tarihi mirasın korunması, turizm, ulaşım ve teknik altyapı konularında sorunları, potansiyellerinin incelenmiş ve Plan kararları sürece dahil olan yaklaşık 500 kurumun temsilceileri ile birlikte ele alınmıştır.
Şehir planlama disiplininde en çok tartışılan, yapılan imar planlarının uygulanmasında çekilen sıkıntılar ele alınarak plan uygulanmasında tüm kurumların alınan kararlara sahip çıkmaları ile ilgili plan kararları oluşturulmuştur.
Katılımcılar ve Analiz çalışmaları içinde bulunan uzmanlar Bursa’yı teknik, sosyal ve altyapı eksikleri tamamlanmış, eğitim ve sanayi ilişkileri güçlü olan, bölgesel ve ülkesel ölçekte her türlü ulaşım, erişim olanakları gelişmiş ve ayrıca doğal, çevresel niteliklerini iyi değerlendirebilmiş, bölge içerisinde cazibe merkezi ve marka olabilecek bir kent olarak görmek istediklerini belirtmişlerdir.
Bursa Büyükşehir belediyesi, 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı hazırlanma sürecinde Kentlinin nasıl bir Bursa hayal ettiğini, fotoğraf sanatının da dilini kullanarak ifade etmesi ve plan hazırlanma sürecine katılması için “(Hayalimdeki Bursa) fotoğraf yarışması” düzenlemiştir.
Plan hakkındaki verilerin toplandığı, kamuoyuyla paylaşıldığı, vatandaşların görüş ve düşüncelerini ilgililere aktarabileceği www.bursacevreduzeniplani.org adresli bir internet sitesi de hizmete sunulmuştur.
Şeffaf ve Katılımcılık esasına göre hazırlanan 1/100.000 Ölçekli Bursa İl Çevre Düzeni Planı çalışmalarında 1.5 yılda toplam 180 toplantı yapılmış, bu toplantılara 2780 kişi iştirak etmiştir.
Bu toplantılara;
Yerel ve Merkezi Yönetimin üst düzey yöneticileri ve uzman kadroları
Tüm Resmi Kurumların üst düzey yöneticileri ve uzman kadroları
Sivil Toplum ve Meslek Odaları üst düzey yöneticileri ve yönetim kurulu üyeleri,
Uzmanlar, medya ve üniversite temsilcileri katılmışlardır.
Çalışma Ekibimizde İstanbul Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Handan Türkoğlu koordinatörlüğünde 20 Danışman Hocamız görev yapmıştır. İstanbul Teknik Üniv., Ortadoğu Teknik Ünv., Uludağ Üniv., İstanbul Şehir Üniversitesi ve Galatasaray Üniversitesi ‘nden oluşan toplamda yaklaşık 60 Akademisyen, Danışmanlık, Veri Analizi ve Değerlendirmesi ve 25 kişilik Şehir Planlama ekibi çalışmalarda yer almıştır.
1/100000 ölçekli plana esas Jeolojik Etüd Raporu, Türkiye’de ilk defa 1/100000 ölçekli Bursa İl Çevre Düzeni Planı ile, 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 7. maddesine göre 28.09.2011 tarihli genelge doğrultusunda 05.09.2012 tarihinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından onaylanmıştır.
Katılımcılarla birlikte Bursa için Vizyon çalıştayları yapılmış ve 2030 Yılı Bursa İçin Ortak Vizyon belirlenmiştir.
Doğal ve kültürel zenginliğini koruyan ve yaşatan, sektörel çeşitliliğini insan, çevre ve bilgi odaklı geliştiren ve yöneten, rekabet gücüne sahip, yenilikçi, yaşam kalitesi yüksek, güvenli ve bölgesinde öncü Bursa
Bursa’yı bu Vizyona taşıyacak Temel stratejiler şu şekilde belirlenmiştir.
Stratejik Eksenler
SE1. Ekosistem Dengesini Koruyarak, Doğal Kaynakların Sürdürülebilir Kullanımının Sağlanması
SE2. Kültür Varlıklarının Bütünleşik ve Etkin Korunması ve Koruma-Kullanma Dengesinin Sağlanması
SE3. Bursa İli Bütününde Merkezler arası Dengeli Gelişmenin Sağlanması
SE4. Sektörel Çeşitliliğin Geliştirilmesi, Bölgesel Rekabet Gücü Yüksek ve Tüm sektörlerde Yenilikçi Teknolojiler Kullanan, Bilgi Odaklı, Çevre Dostu, Sürdürülebilir Üretimin Desteklenmesi
SE5. Herkes için Kaliteli Erişilebilirliğin Sağlanması
SE6. Yaşam ve Mekan Kalitesinin Yükseltilmesi ve Sosyal Bütünleşmenin Sağlanması
SE7. Doğal ve Teknolojik Tehlikelere Karşı Risklerin Azaltılması ve Çevre Kirliliğinin Önlenmesi
SE8. Plan Uygulama-İzleme-Denetleme Mekanizmasının Katılımcı ve Demokratik Bir Yönetişim Anlayışıyla Etkinleştirilmesi ve Geliştirilmesi
SE9. Toplumsal ve Kurumsal Kapasitenin ve Sahiplenmenin Arttırılması
Temel alınan Stratejik eksenlerin altında 50 ye yakın strateji ve sayısız proje üretilmiştir.
Tüm katılımcılarla birlikte aylar süren çalışmalar sonunda bu vizyona Bursa İlini ulaştıracak 9 Stratejik Eksenin altında 35 hedef, 104 strateji ve 246 proje belirlenmiştir.
Mekansal planlama çalışmaları, çalışma gruplarından çıkan sonuçlarla birlikte Bursa İl Özel İdaresi ve Büyükşehir Belediyesi Şehir planlama uzmanları tarafından değerlendirilerek plan kararları, üretilen bilgi plan diline çevrilmiş, stratejik mekansal plan üretilmiştir. Stratejik Mekansal plan nihai ürün katılımcılara sunulmuş, görüşlerini almak üzere 56 kuruma yazılı gönderilmiştir.
Plan analizlerinde
Bursa İli genelinde toplam konut alanlarının %89’u yer bilimleri açısından sakıncalı alanlarda, %11’i yer bilimleri açısından sakıncalı olmayan alanlar üzerinde yerleştiği belirlenmiştir.
Bursa İli genelinde toplam 7,450 ha olan düzensiz konut alanının %93’ü (7000 ha) yer bilimleri açısından sakıncalı alanlarda yerleştiği belirlenmiştir.
İlçeler kendi özelinde incelendiğinde;
Gürsu, Mustafakemalpaşa, Karacabey, Yenişehir ve Harmancık ilçelerindeki düzensiz konut alanlarının tamamının,
İnegöl, Kestel, Keles, Nilüfer, Yıldırım ve Osmangazi ilçelerindeki düzensiz konut alanları %90’ın üzerinde yer bilimleri açısından sakıncalı alanlarda yer aldığı tespit edilmiştir.
Konut alanlarında yaşam kalitesinin bir göstergesi olarak kabul edilen sosyal donatı alanlarının Bursa ilinde genel olarak ve ilçelerde ayrı ayrı incelenmesi sonucunda donatı alanlarının mevcut standartlara uygunluğu ve erişilebilirlik durumları belirlenmiştir.
Sosyal donatıların Bursa geneli kişi başına düşen m² (4-3-10-2 m²) ortalamaları imar mevzuat standardına göre incelendiğinde; tüm sosyal donatıların imar mevzuatında belirtilen standartların altında olduğu gözlenmiştir.
Doğal değerler, riskli alanlar ve konutların içinde yeralan kirletici sanayilerin boş sanayi alanlarına nakli ve böylece planlı sanayi alanlarının verimli kullanılması öngörülmektedir.
Bursa İli 2030 Yılı 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planında Turizm sektörü ayrı bir sektör olarak ele alınmıştır. Bursanın vizyonunda gelecekte öneminin artacağı gerekçesi ile turizm türlerinde çeşitliliğe yer verilmiş ayrıntılı projeler geliştirilmiştir.
Bu planın en öne çıkan özelliğide mekansal kararların mekansal olmayan (yönetişim, Denetim Mekanizması, Toplumsal ve kurumsal kapasite geliştirme, Alt Ölçekli Planlar için Katılım Modeli) kararlarla ve projelerle desteklenmesidir. Plan bu özeliği ilede Öngörülen hedeflere ulaşılması için önemli yenilik getirmektedir.
Plan Bursa Büyükşehir Belediye Meclisine sunulmuştur.
2030 Yılı 1/100.000 Ölçekli Bursa İl Çevre Düzeni Planı; Bursa Büyükşehir Belediye Meclisinin 26.03.2013 tarih ve 410 sayılı kararı ile prensipte uygun bulunmuştur.
